ONUN İÇİN YAZILANLAR Nâzım Hikmet için pek çok şey yazılmıştır. Hepsini buraya alma olanağımız yok. Önce yerli yabancı ünlü şairlerin onun için yazdıkları şiirlerden bazılarını, sonra da gene yerli yabancı ünlü yazarların yazdıkları yazılardan seçtiğimiz bölümleri sunuyoruz Pablo Neruda (1904-1973) Şilili şair GÜZ ÇİÇEKLERİNDEN NÂZIM'A ÇELENK Niçin öldün Nâzım? Ne yaparız şimdi biz           şarkılarından yoksun? Nerde buluruz başka bir pınar ki onda bizi karşıladığın gülümseme olsun? Seninki gibi ateşle su karışık acıyla sevinç dolu,       gerçeğe çağıran bakışı nerde bulalım? Kardeşim, öyle derin duygular, düşünceler yarattın ki bende, denizden esen acı rüzgâr        kapacak olsa bunları bulut gibi, yaprak gibi sürüklenir, yaşarken seçtiğin ve ölümden sonra sana barınak olan oraya, uzak toprağa düşerler. Al sana bir demet Şili kasımpatlarından, al güney denizleri üstündeki ayın soğuk parlaklığını, halkların savaşını, kendi dövüşümü   ve yurdumun kederli davullarının boğuk gürültüsünü kardeşim benim, dünyada nasıl yalnızım sensiz, çiçek açmış kiraz ağacının altınına benzeyen yüzüne hasret, benim için ekmek olan, susuzluğumu gideren, kanıma güç                                        veren dostluğundan yoksun. Hapisten çıktığında karşılaşmıştık seninle, zorbalık ve acı kuyusu gibi loş hapisten, zulmün izlerini görmüştüm ellerinde, kinin oklarını aramıştım gözlerinde, ama parlak bir yüreğin vardı, yara ve ışık dolu bir yürek. Ne yapayım ben şimdi?       Tasarlanabilir mi dünya       her yana ektiğin çiçekler olmadan? Nasıl yaşamalı seni örnek almadan,       senin halk zekânı, ozanlık gücünü duymadan? Böyle olduğun için teşekkürler,       teşekkürler türkülerinle yaktığın ateş için.                                                                       Çeviren: Ataol Behramoğlu Howard Fast (1914-199?) A.B.D.'li romancı NÂZIM HİKMET'E Kendi duvarların nasıl tutamadıysa kelimelerini, bizim duvarlarımız da tutamadı, kardeşim, kelimelerin buldu bizi. O gün cezaevinde geldi yanıma pek iyi bildiğin cezaevi fısıltısıyla o ince yazar, Albert Maltz... Hayatı anlatan şeyler söylemekti onun suçu da, barışı, umudu, özlenen şeyleri... Özgür olduğunu söyledi bana. Özgür, dedi, Nâzım Hikmet özgür artık, özgürlük içinde dolaşıyor kendi ülkesinde, açık alınla söylüyor türkülerini bütün insanlar için. Nasıl anlatırım dostum, yoldaşım, kardeşim, hiç görmediğim ama çok yakından bildiğim, başımın üstünde tuttuğum kardeşim benim... nasıl anlatırım bunun anlamını sana? O anda biz de kurtulmuştuk çünkü. Çünkü seninki gibi bir türkü tutturmuştu benim kalbim de, kimseyi senin kadar yakından tanımadım, senin kadar, senin gibiler, bizim gibiler kadar, ulusların üstünde bir kardeşlik kuran; bir de bizi susturacaklarını sanıyorlar, suspus edeceklerini duvarların ardında. Senin uğruna ufak bir tokat atmıştık bir zamanlar, ama sen oldun bizi kurtaran ülkenden millerce ötedeki bir ülkenin iki yazarını, kötülerin kötü işler çevirdikleri bir ülkenin, özgürlüğün utançla başını eğdiği bir ülkenin, ama uyanacak bir ülkenin yazarlarını. Sen kurtulunca anladık biz kısa süresini kendi duvarlarımızın, soytarıların, yılışık katillerin kurduğu duvarların; ışığa, zafere giden yolda kısa bir süredir bu... ama bunları anlatmanın ne gereği var, sen zaten biliyorsun yüreğimizin türkülerini!                                                                       Çeviren: Ülkü Tamer Yevgeni Yevtuşenko (d.1933) Sovyet şairi NÂZIM'IN YÜREĞİ Usanınca gerçeklerin yalanından, kaygan, yüzsüz baskıdan, tunç Nâzım'ı anımsarım ve sesini       biraz hançerimsi :              "Merhaba kardaşım...       Ne o, neden yüzün asık öyle              Boş ver!       Yoksa şiir mi takıldı bir yerde?              Gel, birlikte bitirelim.       Paran mı yok?              Bakarız bir çaresine, dert değil.       Kız mı?              Aldırma bulunur..." Oysa asıl kendisinde var bir şey,                   içini kemiren              yüz çizgilerinden dehşetle akan :              "Hepsi iyi de,                  şu yürek ağrısı...              Adam sen de                  ağrıyadursun, yaşıyoruz ya..." Kimisi için şiir bir roldür, Kimisine bir dükkân,            kazançtır. Onun içinse ağrıdır şiir,            rol değil. Nâzım'ın yüreği de ağrıdı durdu işte. Üzerine titreyen doktoru bir gün, hani pek de güvenemeyerek, uyarmıştı beni :             "Bakın" demişti,             "keskin konulardan kaçının ki             ağrımasın Nâzım'ın yüreği..." Hey gidi doktor...        Hastanız gitti. Yaramadı çabalarınız. Yüreğiyse onun        gizli gizli çarparak        sürdürdü ağrısını              ölümünden sonra da. İçindeki acı için ağrıyor, Türkler için, Ruslar için ağrıyor, kendisi gibi mahpusta özgür olanlar için özgürlükte mahpus gibiler için             ağrıyor. Hapishane acılarıyla yanan o yürek       - ölümden sonra bile -         dinlemiyor doktorları, korkak olduğumuz zaman             ağrıyor. Neme gerek dersek            ağrıyor. Onun gibi açık yürekle :             "Merhaba kardaşım..."              diyemezsek ağrıyor... Varsın ağrısın        hepsi için yüreklerimiz,        tek ağrımasın Nâzım'ın yüreği.                                                                       Çeviren: Ziya Yamaç Cahit Sıtkı Tarancı (1910-1956) BİR ŞEY I Bir şey ki hava gibi ekmek gibi su gibi Lazım insana lazım onsuz yaşanılmıyor Ana baba gibi dost gibi yavuklu gibi Kalp titremeden göz yaşarmadan anılmıyor. Bir şey ki gözümüzde memleket kadar aziz Aşk ettiğimiz kendimize dert ettiğimiz Adını çocuklarımıza bellettiğimiz Bir şey ki artık hasretine dayanılmıyor. II Bir şey daha var yürekler acısı Utandırır insanı düşündürür Öylesine başka bir kalp ağrısı Alır beni ta Bursa'ya götürür. Yeşil Bursa'da konuk bir garip kuş Otur denmiş oracıkta oturmuş Ta yüreğinden bir türkü tutturmuş Ne güzel şey dünyada hür olmak hür. Benerci Jokond Varan Üç Bedrettin Hey kahpe felek ne oyunlar ettin En yavuz evladı bu memleketin Nâzım ağbey hapislerde çürür. Attilâ İlhan (d.1925) MÜJGÂN'A AŞK ŞARKILARI - 2 o akşam da lambamızı söndürmüştük nedîm ile nedîm'den bile kıskandığım sevdiğim ile son şarkılar dağılmıştı mevsim ile yalnız çamlıca'da bir ud yankılanırdı dünyayı tumturaklı bir yalan sayanlar yalanın dehşetini yaşlandıkça anlar nâzım'ın piraye'yi sevdiği zamanlar ölse ölümünden ne suçlar çıkarılırdı boğucu bir sessizlikte ateşten goncalardır o demirden şiirler ki sanki tabancalardır umutsuz hangi gününde el atsan ateşe hazır nâzım onları yazarken duvarlar çatırdardı gördün sessizce buluştuğunu nâzım'la nedîm'in lacivert ıssızlığında yıldızlı bir serviliğin birinin elinde varidat'ı simavnalı bedreddin'in birini ağzında gül elinde mey kâsesi vardı Arif Damar (d.1925) FERHAT'IN KAZMASI DÜŞMEZ ELİNDEN Bizim Anadolu'muz var ya Erzurum Yaylası Palandökenler       Ağrı Çukurova'mız Aklıma düşünce öyle bir seviniyor öyle bir seviniyorum ki Bizim çetin halkımız       Çanakkale Kurtuluş Savaşı'mız              Şeyh Bedreddin Pir Sultan Nâzım Hikmet Aklıma düşünce öyle bir seviniyor öyle bir seviniyorum ki Kızılırmak Yeşilırmak Dicle Fırat Bütün öteki akarsular Hep birlikte akıyorlar akıyorlar akıyorlar Aklıma düşünce öyle bir seviniyor öyle bir seviniyorum ki DÖRTLÜK Büyük şairdi sevdi sevdalandı Nâzım Hikmet Karasevdamızı sevdi türküsünü güzel de söyleyerek O kadar aşk her şey türküsünü sürdürmek içindi Karasevda emekçinindi emek içindi Turgut Uyar (1927-1985) BÜYÜK GURBETÇİ                          Senin adın bir deftere yazıldı                          Eskimez bir mavi deftere                          Adın                          Yazıldı Erenköyünde bir bahar eskir Savrulur ve eskir sürekavları Kuzey yarımkürenin çok koyu mavi bir gecesinde Aşkı Türkçe kavramanın sağlamlığı başlayınca Bir öğrenci yatakhanesinde Uzak asyalı bir başka öğrenciyle çatışınca Bir sürü ıvır zıvır ve ekimler Bir kahramanlık sandığımız kendimizi Eskir ucuz ormanlarda yürek avları Ve eski anaların belbağladığı hekimler Eskimez senin gurbetçiliğin Yanar, tüter, dağılır Ve ince bir duman eskir bir kalın duman adına Gurbet bir yazgıdır ulusuna Güneşe çıkmak gibi, alınteri bilinir Gurbet bilinir, bir duyarlıktır, bir meslektir Sen herhalde en iyi bilirdin bayramları Paşalarla, yalılarla uzlaştırılan Kısa kış akşamlarını, uzun yaz akşamlarını Kayalar, kayalar ve sahipsiz dağlar adına Bir türkü gibi öfkede söylenen Issız hanlar, bilgece susmalar, bakımsız bağlar adına Puslu ve telaşlı garlardan kaçırdığın Bir pençeden, bir katılıktan kayırdığın Her ülkede söylenen bir türkü gibi Aklığın, eskimez bir kış güzelliğinde Sıcak evler, karlı yollar, bağlılıklar adına Bir zorbalığa direnmek adına Anlaşılmazsa Söğütler yeşermez, balıklar bırakmaz döllerini Ellerin bir gezinmedir uykularda Kimine korkudur, ısınmak kimine Eskimez bir kış güzelliğinde Kuzey yarımkürenin çok koyu mavi bir gecesinde Büyük bir alanda, küçük bir cezaevinde Ve çok yabancı dilden iki istasyon-arası biletinle Biliyorum nasıl yaşadığını senin Türkçe yokken Mahzun ve yaşamaklı - eskimez elbet - Ülkeni dirençle yaşamak, ülken olmayınca sözlüğünde Sen bir ağlayış gibisin neden Bir çocukluğu sürüklüyorsun kanında Bir güvercin gibi parlar şaşkınlığın Ölüme yakınlığında bir köylünün, uyumasında Gök durur ve boncuklar durur pazarlarda Iğdır'da, Orta Anadolu tarlalarında Akşam oldu muydu gaz lambası yakılır Nerde olursa olsun artık. Coğrafyada Sürekli bir gurbet vardır. Eskimezsin bir mayıs serpintisi gibi Bir mayıs serpintisi ki sağlıklı Ağustos günlerini hazırlayan. Güllerini Sürer gurbetçiliğin. Halksız bir yazarın acısını taşıyan Kalebent bir şehzade gibi mahzun Börklüce gibi sabırsız haklılığında Öyle bir şey Biraz uzak, biraz çıplak, ve yayan. Cemal Süreya (1931-1990) KALIN ABDAL ağıtı önce söylenen sen nereye uçuyorsun, ağıtı önce söylenen ölüm korkusunu atar, sen nereye uçuyorsun boynu usul telli turna Pir Sultan benim ağıtım ben de senin ağıtınım uzar gideriz bu yolda, sen nereye uçuyorsun gökyüzünde kana kana benim söylendi ağıtım yazda kışta haziranda, ben hep zindanlarda yattım, en müşkülü daha sonra kendi kendim sürgün ettim, sen nereye gidiyorsun bir yerlere konmayana silah çatuben askerler, neden silah çatıyorsun dostum dostum aslan dostum sen nereye uçuyorsun, Kerem Aslı'nın koynunda çiçeği hiç solmayana biz ki Nâzım'dık dünyada rumelli kalın abdal, uçan kuşa selam saldık sevdik oluklar boşaldık, cemi cümle bir sofrada muhannetlik kalmayana Cemal Süreya (1931-1990) "Nâzım Hikmet'in önemi şurda : Bir devrim düşüncesini toptan üstlenmiş ve sonuna kadar götürmek cesaretini göstermiştir. Öte yandan şiirinde - anlatımında, kullandığı imgelerde, dil tutumunda - düşüncesinin, hayatının, varoluşunun karşılığını bulmuştur. Başka şairlerde görmeye alıştığımız, düşüncenin süs ve biçim olarak, iğreti olarak serpilişi, fikrin biçim cilveleri ve anlam oyunları halinde kalıp sırıtışı yoktur onda. Düşünce biçimsel olarak değil, yapısal [structurel] olarak yerleşir Nâzım Hikmet'in şiirine. Tümdengelmez onda düşünce. Daha çok hayatın verilerinden çıkışını yapar. Bu yüzden Tevfik Fikret gibi düşünceye boğulmaz. 'Bereketli bir ırmak' gibi çoğala çoğala büyür. "Nâzım Hikmet, şiirini hayatıyla tam doğrulamış bir şairdir. Ama daha önemlisi, siyasal tutumdaki birçok şairin aksine, hayatını şiiriyle eksiksiz bir planda doğrulamayı da bilmiştir. Devrim düşüncesiyle şiirsel yük müthiş bir bütünlenme içindedir onda. Ve bu bizim şiirimizde Nâzım Hikmet'e kadar rastlanmayan, dünya şiirinde de seyrek rastlanan bir özelliktir. Şiirsel onur yiğitlik tavrıyla bir arada gider Nâzım Hikmet'te. Şiirin en büyük deneylerinden biri." ("Sonuna Kadar" adlı yazısından)